مسافر بايد نماز ظهر و عصر و عشا را با چهار شرط دو ركعت بخواند:

شرط اوّل: سفر او هشت فرسخ شرعى باشد (تقريباً 43 كيلومتر).

مسئله 997- كسى كه رفتن و برگشتن او هشت فرسخ است بايد نماز را شكسته بخواند، خواه رفتنش چهار فرسخ باشد و خواه كمتر يا بيشتر، همين اندازه كه رفتن و برگشتن او هشت فرسخ باشد، نماز شكسته است و خواه در همان روز و شب برگردد يا فاصله‏اى بيفتد، مگر اينكه در وسط اين مسافت، ده روز قصد اقامت كند.

مسئله 998- اگر شك دارد كه سفر او هشت فرسخ است يا نه، بايد تحقيق كند و اگر يك نفر مورد اعتماد بگويد يا بين مردم معروف باشد كه سفر او هشت فرسخ است كفايت مى‏كند، ولى اگر تحقيق ممكن نيست، بايد نماز را تمام بخواند.

مسئله 999- كسى كه يقين دارد سفر او هشت فرسخ است، اگر نماز را شكسته بخواند و بعد بفهمد كه هشت فرسخ نبوده، بايد آن را اعاده كند و اگر وقت گذشته قضا نمايد؛ ولى اگر يقين دارد سفرش هشت فرسخ نيست و نمازش را تمام بخواند و بعد بفهمد هشت فرسخ بوده است لازم نيست نماز را اعاده يا قضا كند.

مسئله 1000- اگر بين دو محلّى كه فاصلۀ آنها كمتر از چهار فرسخ است چند مرتبه رفت‌و‌آمد كند، گرچه روى هم رفته هشت فرسخ شود، بايد نماز را تمام بخواند.

صفحه 160

مسئله 1001- اگر محلّى دو راه داشته باشد يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر آن هشت فرسخ يا بيشتر باشد، چنانچه انسان از راهى كه هشت فرسخ است به آنجا برود، بايد نماز را شكسته بخواند و اگر از راهى كه هشت فرسخ نيست برود، بايد تمام بخواند.

مسئله 1002- بايد ابتدا و انتهاى هشت فرسخ را از ساختمان‌هاى آخر شهر كه متّصل به شهر است حساب نمايد نه از خانه يا محلّۀ خود يا محل كار، و فرقى در اين مسئله ميان شهرهاى بزرگ و كوچك نيست.

مسئله 1003- مسافر در صورتى بايد نماز را شكسته بخواند كه تصميم داشته باشد هشت فرسخ برود، پس اگر به جايى كه كمتر از هشت فرسخ است مسافرت كند و بعد از رسيدن به آنجا قصد كند جايى برود كه با مقدارى كه آمده هشت فرسخ شود، چون از اوّل قصد هشت فرسخ را نداشته‏، بايد نماز را تمام بخواند.

مسئله 1004- كسى كه براى پيداكردن گمشده‏اى مسافرت مى‏كند و نمى‏داند كه چه مقدار بايد برود تا آن را پيدا كند، بايد نماز را تمام بخواند. ولى در برگشتن چنانچه هشت فرسخ باشد، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1005- كسى كه قصد هشت فرسخ دارد، گرچه در هر روز مقدار خيلى كمى راه برود بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1006- كسى كه در سفر به اختيار ديگرى است، مانند زندانى و نمى‏داند كه چند فرسخ مى‏رود، بايد نماز را تمام بخواند، ولى اگر بداند هشت فرسخ يا بيشتر او را مى‏برند، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1007- اگر پيش از رسيدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد يا مردّد شود، بايد نماز را تمام بخواند، امّا اگر بعد از رسيدن به چهار فرسخ از مسافرت منصرف شود يا مردّد شود، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1008- اگر براى رفتن به محلّى كه هشت فرسخ است حركت كند و بعد از رفتن مقدارى از راه بخواهد جاى ديگرى كه هشت فرسخ است برود، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1009- اگر پيش از آنكه به هشت فرسخ برسد مردّد شود كه بقيۀ راه را برود يا نه، و در موقعى كه مردّد است راه نرود و بعد تصميم بگيرد كه بقيۀ راه را برود، بايد تا آخر مسافرت نماز

صفحه  161

را شكسته بخواند و اگر در موقعى كه مردّد است مقدارى راه برود و بعد تصميم بگيرد كه بقيۀ راه را برود، چنانچه راهى كه پيش از مردّد شدن پيموده و راهى كه بعد از آن مى‏رود روى هم هشت فرسخ باشد، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1010- كسى كه مى‏خواهد پيش از رسيدن به هشت فرسخ از وطنش بگذرد يا ده روز در محلّى بماند، بايد نماز را تمام بخواند چون از اوّل قصد هشت فرسخ را نداشته است.

مسئله 1011- كسى كه نمى‏داند پيش از رسيدن به هشت فرسخ از وطنش مى‏گذرد يا نه، يا ده روز در محلّى مى‏ماند يا نه، بايد نماز را تمام بخواند.

شرط دوّم: براى كار حرام سفر نكند و اگر براى كار حرامى مانند دزدى سفر كند بايد نماز را تمام بخواند، و همچنين است اگر خود سفر حرام باشد مثل آنكه زن بدون اجازۀ شوهر سفرى برود كه بر آن واجب نباشد، ولى اگر مثل سفر حجّ واجب باشد بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1012- كسى كه سفر او حرام نيست و براى كار حرام هم سفر نمى‏كند، گرچه در سفر معصيتى انجام دهد مثلاً غيبت كند يا شراب بخورد، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1013- اگر براى آنكه كار واجبى را ترك كند مسافرت نمايد، مثلاً براى فرار از دادن قرض مسافرت نمايد، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1014- اگر سفر او سفر حرام نباشد، ولى مركبى كه سوار است غصبى باشد يا در زمين غصبى مسافرت كند، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1015- كسى كه با ظالم مسافرت مى‏كند اگر ناچار نباشد و مسافرت او كمك به ظالم باشد، بايد نماز را تمام بخواند و اگر ناچار باشد يا مثلاً براى نجات‌دادن مظلومى با او مسافرت كند، نمازش شكسته است.

مسئله 1016- اگر به قصد تفريح و گردش مسافرت كند حرام نيست و بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1017- اگر براى تهيۀ معاش و يا براى كسب و زياد كردن مال به شكار يا صيد ماهى برود، حرام نيست و بايد نماز را شكسته بخواند. ولى اگر براى لهو و خوش‌گذرانى باشد، فعل حرام انجام داده امّا نماز شكسته است.

صفحه 162

مسئله 1018- كسى كه براى معصيت سفر كرده، در موقع برگشتن اگر توبه كرده، بايد نماز را شكسته بخواند، و اگر توبه نكرده، بايد تمام بخواند.

مسئله 1019- كسى كه سفر او سفر معصيت است، اگر در بين راه از قصد معصيت برگردد، چنانچه باقيماندۀ راه هشت فرسخ باشد، يا چهار فرسخ باشد و بخواهد برود و برگردد، بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1020- كسى كه براى معصيت سفر نكرده، اگر در بين راه قصد كند كه بقيه راه را براى معصيت برود، بايد نماز را تمام بخواند ولى نمازهايى را كه شكسته خوانده صحيح است.

شرط سوّم: کثیرالسّفر نباشد (کثیرالسّفر به كسى گفته مى‏شود كه ده روز در يك محل نماند) بنابراين كسانى كه شغلشان مسافرت است مانند راننده، يا شغلشان در مسافرت است مانند معلّم كه ساكن جايى است و هر روز براى انجام كار خود چهار فرسخ يا بيشتر مى‏رود و برمى‏گردد، يا كسى كه به علّت ديگرى مسافرت‌هاى پى‌در‌پى مى‏كند، مثلاً همه هفته به زيارتى مى‏رود يا در شهرى جنسى دارد كه براى حمل آن مسافرت‌هاى پى‌در‌پى مى‏كند، بايد نماز را تمام بخواند.

مسئله 1021- كسى كه كثيرالسّفر است، گرچه براى كار ديگرى مثلاً براى زيارت يا حجّ مسافرت كند، بايد نماز را تمام بخواند.

مسئله 1022- كسى كه در مقدارى از سال کثیرالسّفر است مثل راننده‏اى كه فقط در تابستان يا زمستان رانندگى مى‏كند بايد در ايّامى كه مشغول به كارش هست نماز را تمام بخواند.

مسئله 1023- راننده و دوره‏گردى كه در دو سه فرسخى شهر رفت و آمد مى‏كند چنانچه اتفاقاً سفر هشت فرسخى برود بايد نماز را شكسته بخواند.

مسئله 1024- كسى كه کثیرالسّفر است گرچه ده روز يا بيشتر در جايى بماند، چه از اوّل قصد ماندن ده روز را داشته باشد چه بدون قصد بماند، بايد در سفر اوّلى كه بعد از ده روز مى‏رود نماز را تمام بخواند.

مسئله 1025- كسى كه تصميم گرفته است کثیرالسّفر شود، بايد در همان سفر اوّل نمازش را تمام بخواند.

مسئله 1026- صحرانشين‌هايى كه در بيابان‌ها گردش مى‏كنند و هر جا آب و خوراك براى خود و حيواناتشان پيدا كنند مى‏مانند و بعد از چندى به جاى ديگر مى‏روند، بايد نماز را تمام بخوانند.

صفحه 163

مسئله 1027- اگر يكى از صحرانشين‌ها براى پيدا كردن منزل و چراگاه حيواناتشان يا براى زيارت يا حجّ يا تجارت و مانند اينها مسافرت كند، بايد نماز را تمام بخواند.

شرط چهارم: به حدّ ترخّص (تقريباً يك كيلومتر) برسد؛ يعنى از وطنش يا محلّ اقامتش به قدرى دور شود كه ديوار ساختمان‌هاى شهر را تشخيص ندهد يا صداى اذان معمولى آخر شهر را نشنود، ولى بايد در هوا غبار يا چيز ديگرى نباشد كه از تشخيص ديوار يا شنيدن اذان جلوگيرى كند، و لازم نيست به قدرى دور شود كه مناره‏ها و گنبدها را نبيند، يا ديوارها هيچ پيدا نباشد، بلكه همين قدر كه ديوار كاملًا تشخيص داده نشود كافى است. و در اين حكم فرقى ميان شهرهاى بزرگ مثل تهران و شهرهاى كوچك نيست.

مسئله 1028- مسافرى كه به وطنش برمى‏گردد يا به جايى كه مى‏خواهد ده روز در آنجا بماند مى‏رود، وقتى به حدّ ترخّص برسد بايد نماز را تمام بخواند.

مسئله 1029- هرگاه شهر در بلندى باشد كه از دور ديده شود، يا به قدرى گود باشد كه اگر انسان كمى دور شود ديوار آن را نبيند، كسى كه از آن شهر مسافرت مى‏كند وقتى به اندازه‏اى دور شود كه اگر آن شهر در زمين همواره بود ديوارش از آنجا ديده نمى‏شد بايد نماز خود را شكسته بخواند، و نيز اگر پستى و بلندى خانه‏ها بيشتر از معمول باشد، بايد ملاحظۀ معمول را بنمايد.

مسئله 1030- اگر به قدرى دور شود كه نداند صدايى را كه مى‏شنود صداى اذان است يا صداى ديگر، بايد نماز را شكسته بخواند، ولى اگر بفهمد اذان مى‏گويند و كلمات آن را تشخيص ندهد، بايد تمام بخواند.